Γράφουν ο Τάσος Αντωνίου και η Άννα Ευθυμίου,
Καταγάλανες θάλασσες, ποικιλόμορφο τοπίο, φιλόξενοι άνθρωποι, μοναδικά τοπικά προϊόντα και πεντανόστιμο φαγητό. Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους που χιλιάδες ταξιδιώτες περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές κάθε χρόνο στη Νάξο, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα νησιά των Κυκλάδων που θα λατρέψεις χωρίς αμφιβολία. Εμείς περάσαμε λίγες μέρες στο νησί και σου παρουσιάζουμε τις πιο ξεχωριστές γευστικές διευθύνσεις και τα τοπικά προϊόντα που πρέπει να δοκιμάσεις.
Το σίγουρο είναι ότι η Νάξος διαθέτει τεράστιο πλούτο ντόπιων προϊόντων, με ναυαρχίδα τα γαλακτοκομικά προϊόντα και πιο συγκεκριμένα την πολύτιμη γραβιέρα Νάξου. Φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε την πατάτα Νάξου, την καλύτερη ίσως πατάτα που παράγει η χώρα μας, και πληθώρα άλλων προϊόντων όπως τα αμνοερίφια, τα μοσχαράκια, τα λικέρ αλλά και τους αμπελώνες και ελαιώνες του νησιού. Επισκέπτες και foodies, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό, καταφθάνουν κάθε χρόνο στο νησί με αποκλειστικό σκοπό να ανακαλύψουν την τοπική κουζίνα και τα καλούδια της.
Γραβιέρα Νάξου από το άλφα ως το ωμέγα
Καταλυτικό ρόλο στην προώθηση των τοπικών προϊόντων έχει παίξει η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου (ΕΑΣ), η οποία από τη δημιουργία της το 1926 αναδεικνύει με μεθοδικότητα και μεράκι τα μοναδικά προϊόντα του νησιού σε όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Η ΕΑΣ Νάξου αριθμεί σήμερα περισσότερους από 3.500 τοπικούς παραγωγούς μέλη και 12 αγροτικούς συνεταιρισμούς. Οι αγρότες και κτηνοτρόφοι οι οποίοι είναι μέλη της ΕΑΣ Νάξου διακινούν μέσω αυτής τα προϊόντα τους, ενώ προμηθεύονται από εκείνην όλες τις πρώτες ύλες που χρειάζονται για την παραγωγή τους.
Φυσικά, η γραβιέρα Νάξου της ΕΑΣ έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο και της αξίζει ιδιαίτερη αναφορά. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία ελληνικά τυριά και μάλιστα είναι προϊόν ΠΟΠ, δηλαδή φέρει την πιστοποίηση της προστατευμένης ονομασίας προέλευσης. Η γραβιέρα Νάξου είναι ένα κίτρινο, ημίσκληρο τυρί με βελούδινη βουτυρένια υφή, γλυκιά γεύση και μια πικάντικη νότα.
Εμείς επισκεφθήκαμε το τυροκομείο της ΕΑΣ και παρακολουθήσαμε από κοντά όλα τα στάδια της τυροκόμησης της γραβιέρας Νάξου. Το τυροκομείο της ΕΑΣ λειτουργεί αδιάκοπτα 365 μέρες τον χρόνο, όπως μάθαμε, με τις απαραίτητες πιστοποιήσεις ISO και HACCP, αφού τα τυροκομικά προϊόντα της διατίθενται σε όλη την Ελλάδα αλλά και επιλεγμένες αγορές του εξωτερικού όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Γερμανία. Μάλιστα, η ΕΑΣ σκοπεύει να ενδυναμώσει την παραγωγική της δυναμική δημιουργώντας ένα νέο τυροκομείο που θα αντικαταστήσει το υφιστάμενο, με στόχο να φτάσουν την παραγωγή 80 τόνων ημερησίως, αλλά και το λανσάρισμα νέων προϊόντων όπως γάλα με διάρκεια ζωής έως οκτώ ημερών. Το νέο αυτό έργο, το οποίο ξεκίνησε τον Ιούνιο, θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η ΕΑΣ ακολουθεί όλες τις προδιαγραφές για την πιστοποίηση της γραβιέρας ως ΠΟΠ προϊόν, την οποία διατηρεί από το 1996. Η παραγωγή της γραβιέρας Νάξου προέρχεται από αγελαδινό γάλα σε ελάχιστο ποσοστό 80% και αιγοπρόβειο γάλα σε μέγιστο ποσοστό 20%, φυσικά με την προσθήκη παραδοσιακής πυτιάς. Για την παραγωγή, χρησιμοποιείται γάλα αποκλειστικά από Ναξιώτες παραγωγούς με ζώα που ζουν και εκτρέφονται στο νησί. Το τυροκομείο παράγει ετησίως περίπου 1.200 τόνους γραβιέρας Νάξου αλλά και μεγάλη ποικιλία άλλων τυριών όπως κεφαλοτύρι Νάξου (γνωστό και ως αρσενικό), ορεινό Νάξου, ξινομυζήθρα και γίδινο Νάξου, μεταξύ άλλων. Εκτός από τα τυροκομικά προϊόντα, στο τυροκομείο της ΕΑΣ παράγονται περίπου 300 τόνοι ετησίως φρέσκο παστεριωμένο γιαούρτι, σοκολατούχο γάλα, γιαούρτι και φρέσκο βούτυρο.
«Το όραμα μας είναι να δημιουργήσουμε μια ΕΑΣ που αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρος ηγέτης της αγροτικής οικονομίας. Η αποστολή της ΕΑΣ είναι να παράγουμε και να διακινούμε ποιοτικά, πιστοποιημένα προϊόντα, ενδυναμώνοντας συνεχώς την ευημερία των μελών μας, προωθώντας παράλληλα την εικόνα του νησιού της Νάξου», μας λέει ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΑΣ Νάξου, Δημήτρης Καπούνης.
Ανακαλύπτουμε την ξακουστή πατάτα Νάξου
Φυσικά, δεν θα μπορούσε να λείπει η πατάτα Νάξου από την γκάμα δραστηριοτήτων της ΕΑΣ Νάξου, η οποία έχει δημιουργήσει συσκευαστήριο πατάτας, και αυτό πιστοποιημένο κατά τα πιο σύγχρονα πρότυπα. Στο συσκευαστήριο πατάτας τυποποιούνται, συσκευάζονται και αποθηκεύονται οι τοπικές πατάτες των παραγωγών μελών της ΕΑΣ. Μάλιστα, κάθε συσκευασία συνοδεύεται από σχετική σήμανση ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να ανακαλύψει από ποιον παραγωγό και από ποιο αγροτεμάχιο έχουν προέλθει οι συγκεκριμένες πατάτες. Επίσης μπορεί να δει με απόλυτη διαφάνεια όλες τις επεμβάσεις και τις καλλιεργητικές φροντίδες που έχουν γίνει από τη στιγμή της φύτευσης μέχρι τη στιγμή της συγκομιδής.
Η ΕΑΣ Νάξου συσκευάζει τις πατάτες σε συσκευασίες τριών κιλών και σακί 25 κιλών και τις διανέμει σε σημεία πώλησης και σούπερ μάρκετ σε όλη την Ελλάδα. Πριν από λίγα χρόνια μάλιστα, προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες ώστε να πιστοποιηθεί η πατάτα Νάξου ως προϊόν γεωγραφικής ένδειξης (ΠΓΕ).
Τρώμε έξω στη Νάξο
Τυροκομικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, οπωροκηπευτικά και κτηνοτροφικά, όλα βρίσκουν τη θέση τους στις καλές ταβέρνες και τα εστιατόρια του νησιού. Το «κοσμοπολίτικο» κομμάτι της Νάξου ξεκινάει από τη Χώρα, διασχίζει τον πολύβουο Άγιο Γεώργιο, τις απέραντες και καταγάλανες ακτές του Αγίου Προκοπίου και της Αγίας Άννας, και καταλήγει στην χαλαρή Πλάκα. Εδώ θα βρεις οργανωμένες πλαζ, αναπαυτικές ξαπλώστρες και εκατοντάδες beach bars, εστιατόρια και ταβέρνες πάνω στην άμμο.
Εμείς σου προτείνουμε το Santana, το οποίο είναι ένα all day beach restaurant στην Αγία Άννα που ξεφεύγει από τις τετριμμένες επιλογές των beach bars. Θα δροσιστείς με ολόφρεσκους χυμούς και εξαιρετική σπιτική λεμονάδα σε τρεις παραλλαγές: με φράουλα, τζίντζερ ή την πρωτότυπη γεύση λουκούμι. Στο Santana σερβίρουν και πολύ καλό brunch πάνω στη θάλασσα. Ξεχωρίσαμε τα pancakes με γραβιέρα Νάξου και ντόπιο τηγανητό αυγό μάτι. Πολύ νόστιμο και το pancake με σοκολάτα και μπισκότα. Εντυπωσιακή και αναζωογονητική η φρουτοσαλάτα που σερβίρεται σε σκαλισμένο πεπόνι. Μην ξεχάσεις να δοκιμάσεις και το σπιτικό παγωτό που φτιάχνουν αποκλειστικά με ναξιώτικο γάλα.
Περνώντας στον Άγιο Προκόπιο, η ταβέρνα Γοργόνα έχει γίνει ορόσημο για τα θαλασσινά αλλά και τα νόστιμα ορεκτικά της με τοπικά τυριά και, φυσικά, γραβιέρα Νάξου. Πρόκειται για μια οικογενειακή ταβέρνα, όπου η Κούλα και ο Μιχάλης είναι τα σήματα κατατεθέντα της Γοργόνας. Φτάνουμε στο δια ταύτα και το φαγητό. Στη Νάξο, η χωριάτικη σαλάτα σερβίρεται (δικαίως) με ξινομυζήθρα και είναι δροσερή και ελαφριά. Από τα υπόλοιπα ορεκτικά, να δοκιμάσεις οπωσδήποτε γραβιέρα Νάξου σαγανάκι, τηγανητές πατάτες Νάξου, πεντανόστιμους κολοκυθοκεφτέδες, πρωτότυπους χταποδοκεφτέδες και τηγανητά κολοκυθάκια. Εννοείται όλα τα λαχανικά προέρχονται από Ναξιώτικους μπαξέδες.
Στη Γοργόνα, τα ψάρια είναι ημέρας και ο Μιχάλης τα διαλέγει καθημερινά από τους ψαράδες που δένουν μετά το ψάρεμα στον μόλο ακριβώς απέναντι από την ταβέρνα. Οι ποικιλίες τηγανητών ψαριών είναι must και εμείς ξετρελαθήκαμε με το τραγανό γαριδάκι. Άψογο και το μαριδάκι και το ολόφρεσκο καλαμάρι, τα οποία μοσχοβολούσαν θάλασσα. Φυσικά, όλα τηγανισμένα στην εντέλεια με απαράμιλλη τραγανότητα που θα θυμάσαι για καιρό. Να σημειώσουμε ότι η γαριδομακαρονάδα της Γοργόνας έχει φανατικούς θαυμαστές και ταιριάζει ταμάμ με τριμμένη γραβιέρα Νάξου. Εκτός από ψαρικά, η Γοργόνα μαγειρεύει καθημερινά λαδερά και άλλα μαγειρευτά πιάτα για τους πιο παραδοσιακούς, ενώ φτιάχνουν και το δικό τους κρασί με σταφύλια από το οικογενειακό αμπέλι.
Φτάνουμε στην Πλάκα. Εδώ ξεχωρίζουμε την ταβέρνα Τα Τρια Αδέρφια για περισσότερους από έναν λόγους. Μια οικογενειακή ταβέρνα, με τη διαφορά όμως ότι όλα τα κρέατα που σερβίρονται είναι τοπικής παραγωγής του Ναξιώτη ιδιοκτήτη και κτηνοτρόφου Γιώργου Μαργαρίτη. Τι θα φας εδώ; Τραγανές και χρυσαφένιες τηγανητές πατάτες που κάνουν κρατς. Μαστιχωτό σαγανάκι με γραβιέρα Νάξου και άψογη κρούστα. Όσον αφορά τις πιο παραδοσιακές ναξιώτικες γεύσεις, να προτιμήσεις τον παραδοσιακό καλόγερο Νάξου, δηλαδή μελιτζάνα φούρνου με κιμά, ξινομυζήθρα, ντομάτα και γραβιέρα Νάξου.
Στα κυρίως, σου προτείνουμε το ζουμερό μοσχαρίσιο μπιφτέκι γεμιστό με γραβιέρα Νάξου και ντομάτα. Μοσχαρίσια μπριζόλα, τρυφερή και ψημένη στην εντέλεια. Χωριάτικη σαλάτα με λευκό ναξιώτικο τυρί που συνοδεύει άψογα κάθε κρεατικό. Εκτός από το καταπληκτικό φαγητό, σου προτείνουμε να κολυμπήσεις στην παραλία που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στις αμμοθίνες και είναι σχετικά ήσυχη σε σχέση με την υπόλοιπη ακτογραμμή.
Το άλλο πρόσωπο της Νάξου είναι αυτό της ενδοχώρας και του βουνού. Φεύγοντας από τα παράλια θα κατευθυνθούμε προς το Φιλώτι, ένα από τα πιο γραφικά και όμορφα ορεινά χωριά της Νάξου. Φυσικά, εδώ η κρεατοφαγία έχει την τιμητική της και εμείς δοκιμάσαμε ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της, την ψησταριά Ο Καραβασιολιός στον κεντρικό δρόμο του Φιλωτίου. Ο ιδιοκτήτης και ψήστης Βασίλης Κρασάς, είναι κτηνοτρόφος και περνάει καθημερινά τα πρωινά του με τα ζωντανά του τα οποία βοσκούν ελεύθερα στον Καλαντό. Μάλιστα, εκτός από την ψησταριά και τα ζωντανά, ο Βασίλης ασχολείται με τα κοινά και είναι ο πρόεδρος της κοινότητας του Φιλωτίου.
Εδώ και 30 χρόνια, ο Καραβασιολιός φημίζεται για τα καταπληκτικά αρνίσια παϊδάκια του, τα οποία πρέπει να δοκιμάσεις με κλειστά μάτια. Πολύ γευστική και η μοσχαρίσια μπριζόλα, κορυφαία επιλογή και το χειροποίητο χοιρινό λουκάνικο. Φυσικά, όλες οι παρασκευές κρέατος προέρχονται αποκλειστικά και μόνο από τα ζώα του Βασίλη. Η ψησταριά ανοίγει μετά τις επτά το απόγευμα, ενώ σίγουρα θα γνωρίσεις και την πολύ φιλόξενη κόρη του Δέσποινα η οποία βρίσκεται εκεί καθημερινά.
Η βόλτα στην ορεινή Νάξο επιβάλλει μια επίσκεψη στο Χαλκί, το γειτονικό χωριό του Φιλωτίου. Εδώ δοκιμάσαμε cult γαλακτομπούρεκο όπως παλιά στο παραδοσιακό καφενείο Το σπιτικό γαλακτομπούρεκο. Συνεχίζοντας το ταξίδι στην ορεινή Νάξο, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την ιστορική Απείρανθο, ένα παραδοσιακό χωριό-κομψοτέχνημα χτισμένο κυρίως από μάρμαρο, με ενετικούς πύργους, παραδοσιακά καφενεία, μουσεία και τη δροσιά που αποζητάς σε μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα. Εδώ θα πιεις περιποιημένο ελληνικό καφέ που θα συνοδεύσεις με λουκουμάκι και μπισκότα πτι μπερ στο καφέ Ασμάρι.
Διαμονή στη Νάξο
Η Νάξος διαθέτει πληθώρα επιλογών για διαμονή, προσαρμοσμένα σε κάθε διάθεση και γούστο. Σε αυτή την επίσκεψή μας στο νησί, μείναμε στο Kedros Villas, ένα resort στον Άγιο Προκόπιο σε μια έκταση 18 στρεμμάτων ανάμεσα σε καταπράσινους κέδρους. Τα δέντρα αυτά είναι μέρος του προστατευμένου κεδροδάσους της Νάξου που ξεκινά από το Kedros Villas και φτάνει μέχρι το Αλυκό. Μας υποδέχτηκε η φιλόξενη και περιποιητική Μαρούλα, η οποία μας ξενάγησε στο μοναδικό φυσικό τοπίο του resort. Εκτός από τους εκατοντάδες κέδρους και τα υπόλοιπα δέντρα και φυτά του resort, το Kedros Villas περιβάλλεται από λόφους γραφίτη, που δίνουν στο τοπίο μια άγρια ομορφιά που θα εκτιμήσουν όσοι αποζητούν τη γαλήνη της φύσης.
Εμείς μείναμε σε μια από τις τέσσερις σουίτες του resort, οι οποίες είναι μοντέρνες, σύγχρονες αλλά και απόλυτα λειτουργικές, χωρίς ‘φανφάρες’. Το Coco-Mat κρεβάτι της σουίτας μας ήταν ίσως το πιο αναπαυτικό κρεβάτι που έχουμε κοιμηθεί εδώ και καιρό. Μάλιστα, το Kedros Villas σου δίνει τη δυνατότητα να επιλέξεις και τα Coco-Mat μαξιλάρια που θέλεις για να απολαύσεις τον τέλειο ύπνο. Το χτιστό ντους διαθέτει και χαμάμ, ενώ όλες οι σουίτες έχουν τον δικό τους ιδιωτικό κήπο με φυτά, λουλούδια και υπερσύγχρονο τζακούζι ή ιδιωτική πισίνα. Πρόκειται για την απόλυτη εμπειρία χαλάρωσης και ηρεμίας, λίγα λεπτά μακριά από τον τουριστικό πόλο θέλξης του Αγίου Προκοπίου.
Στο εστιατόριο όπου σερβίρεται το πρωινό και βρίσκεται η πισίνα του resort, η ανατολική θέα σε κερδίζει αφού βλέπεις ‘στο πιάτο’ την παραλία Λαγκούνα, την οποία τιμούν οι λάτρεις του windsurf, αλλά και την Χώρα και το λιμάνι της Νάξου. Ειδική μνεία αξίζει στο πρωινό του Kedros Villas, το οποίο ετοιμάζει καθημερινά η μητέρα της Μαρούλας χρησιμοποιώντας ναξιώτικα προϊόντα. Μαμαδίστικα τηγανητά αυγά, ποικιλία ναξιώτικων τυριών, τοπικό γιαούρτι με σπιτικό γλυκό βύσσινο, χειροποίητες μαρμελάδες από φρούτα εποχής, γιαούρτι ντόπιας παραγωγής, ολόφρεσκοι χυμοί φρούτων και σπιτικά τοστάκια με ντομάτα και γραβιέρα Νάξου είναι μερικές από τις γεύσεις που τιμήσαμε στο πρωινό μας.
Τελικά, η Νάξος είναι ένα νησί που τα έχει όλα: φιλοξενία, θάλασσα, βουνό, τοπικά προϊόντα και, φυσικά, γαστρονομία. Μέσα σε λίγες μόλις μέρες είχαμε φορτίσει τις μπαταρίες μας για καιρό. Αποχαιρετίσαμε το νησί και λίγο πριν μπούμε στο πλοίο της επιστροφής, αγοράσαμε τα απαραίτητα σουβενίρ, δηλαδή γραβιέρα Νάξου και άλλα αγαπημένα τοπικά προϊόντα, από το πρατήριο της ΕΑΣ Νάξου, το οποίο βρίσκεται στη Χώρα, μια ανάσα από το λιμάνι της Νάξου. Και κάπως έτσι ανανεώσαμε νοερά το ραντεβού μας με τη Νάξο για την επόμενη χρονιά.
